Wśród wielu rozwiązań konstrukcyjnych w zakresie architektury budynków, nowoczesny mur pruski jest jednym z tych, które w ciekawy sposób łączą funkcje konstrukcyjne z ich elewacyjną atrakcyjnością. Wielu z nas, widząc mur pruski po raz pierwszy, najpierw zwraca uwagę na jego zewnętrzną stylistykę, która nie wymaga nakładania na niego żadnej dodatkowej, upiększającej go elewacji, a dopiero później (o ile!) dowiaduje się, że to zasługa specyficznego zaplanowania i zbudowania całej konstrukcji danego mieszkalnego budynku.

Mur pruski – co to jest, historia

W maksymalnym uproszczeniu mur pruski to specjalna forma ściany szkieletowej, której rama wykonana jest z klasycznych, drewnianych belek, a przestrzeń między tymi belkami wypełnia się cegłą. Najczęściej cegła ta jest bielona lub otynkowana na biało, co ładnie zestawia się z naturalną kolorystyką belek, ale może też występować w wielu innych kolorach.

Innymi określeniami muru pruskiego są: fachówka (z niem. Fachwerk), konstrukcja szachulcowa oraz ściana ryglowa (nazwy te stosuje się wymiennie).

Rzut oka na historię pruskiego muru

  • Konstrukcje budowane tą metodą znane są już od czasów średniowiecznych, ale tak naprawdę rozpowszechnieniu uległy dopiero w XIX wieku na obszarach, które wówczas należały do Prus. Mimo iż sam mur nie jest wynalazkiem typowo pruskim, to właśnie z racji na popularyzację na tamtych terenach i dość intensywne budowanie go przez mieszkańców Prus, określany jest do dzisiaj jako „mur pruski”. To również ówczesny, pruski rząd wydał wiele praw i zaleceń administracyjnych, które takiemu budownictwu sprzyjały.
  • W średniowieczu mur pruski pojawiał się jako elewacja zamków i kościołów budowanych w miastach, a jego popularność obejmowała głównie Europę zachodnią i północną. Budowle takie – zarówno mieszkalne, jak i gospodarcze do dziś oglądać można m.in. w Anglii, Belgii, Holandii, Niemczech, Francji ale i w Danii oraz Szwecji.
  • W Polsce mur pruski to głównie domena budownictwa kaszubskiego np. zabytkowe budowle w Swołowie i Łęgowie), oraz na Śląsku i na Warmii i Mazurach.

Ciekawostka: w oryginale i czasach dawniejszych cegła, która dziś wypełnia pruskie mury była materiałem trudno dostępnym, więc prototypem wypełniania takiej konstrukcji była glina. Dziś gliniane domy z belkami drewnianymi określa się jako klasyczne szachulce, a ceglane – z drewnianymi belkami jako nowoczesny mur pruski. Wciąż jednak wiele osób wymiennie stosuje nazwę szachulca w odniesieniu do muru pruskiego, chociaż zgodnie z nowoczesnym budownictwem, są to dwie różne rzeczy.

Mur pruski – rodzaje

W budownictwie wyróżniamy różne rodzaje muru pruskiego, których charakterystyka opiera się przede wszystkim na odmiennych odstępach między słupami. W jednych wyrazista jest symetria, w innych wcale nie wychodzi ona na plan pierwszy. W niektórych ilość okien jest minimalizowana, w innych wręcz przeciwnie. Podstawowe rodzaje muru pruskiego to:

  • Saksońsko-dolnoniemiecki
  • Górnoniemiecki-lemański
  • Frankońsko-środkowoniemiecki

Jak można się domyślić – różnice konstrukcyjne poszczególnych rodzajów wpływały tu również na tworzenie się w konkretnych regionach swojego rodzaju „znaków rozpoznawczych” okolicy. Inaczej budowano w Saksonii, zyskując tym na oryginalności i wizualnej atrakcyjności regionu, a inaczej w regionach frankońskim i lemańskim.

Unikatowość regionalna pruskiego muru jest też widoczna w budownictwie polskim. Tu wyróżniamy aż 6 typów domów opartych na konstrukcjach szachulcowo-ryglowych. Są to:

  • Dolnośląski
  • Kaszubski
  • Lubuski
  • Łużycki
  • Wielkopolski
  • Sudecki

Mur pruski – z jakich materiałów możemy go wykonać?

Co do zasady klasyczny mur pruski powinien zostać wykonany z takich materiałów, jak drewno i cegła. Cegła – to wypełnienie, drewno – wszelkiego typu belki wykorzystane do budowy szkieletu. Oczywiście nowoczesny mur pruski może tu odbiegać od zasad klasycznych, ale jednak drewno i cegła powinny się w nim znaleźć.

  • Szkielet konstrukcji – w całości musi być wzniesiony z drewnianych ścian, na których później oprze się więźba dachowa oraz podpory
  • Belki podwalinowe – podeprą ściany wewnętrzne i zewnętrzne. Belki te umieszcza się na fundamentach wprost i przytwierdza do nich kotwami
  • Belki oczepowe – również z drewna mocuje się prostopadle do słupów. To właśnie one podtrzymają potem belki stropowe oraz stelaż dachowej więźby
  • Rygle – kluczowe w murze pruskim. To krótkie belki które w charakterystyczny sposób podzielą całą konstrukcję na zamknięte pola. Dzięki temu ograniczone zostanie występowanie tzw. mostków termicznych, przez które do środka mogłoby się dostawać chłodne powietrze, obniżając tym samym współczynnik ciepła całego budynku.

Na koniec cały szkielet wypełni mur z cegły – wieńcząc budowlę mocną, zwartą i przy tym ozdobną elewacją.

Jak zrobić mur pruski na elewacji?

Co zrobić, jeśli dom mamy już zbudowany, planujemy atrakcyjne wykonanie jego elewacji i wpadł nam w oko właśnie mur pruski? Czy to możliwe, żeby na budynku nietworzonym od zera jako konstrukcja pruska, stworzyć samą, zewnętrzną elewację, która taki mur przypomina? Oczywiście, przy odpowiedniej technice i zatrudnieniu fachowców – da się to zrobić! Nie będzie to rzecz jasna oryginał, a swojego rodzaju imitacja, na pierwszy rzut oka jednak niczym nie różniąca się od oryginału. Jak zrobić mur pruski na elewacji? Jest na to kilka sposobów!

Jak zrobić imitację muru pruskiego?

Kluczem do wykonania dobrej imitacji muru pruskiego na elewacji jest odpowiednie przygotowanie. Na szczęście ilość możliwości wynikająca z dużej dostępności miniaturowych elementów „udających” cegłę (płaskie, przyklejane płytki klinkierowe, ceramiczne itd), podobnie jak i sugerujących belkową konstrukcję budowli (wypukłe deski), jest dzisiaj bardzo duża. Mało tego, tworzenie elewacji pruskiej wcale nie generuje potrzeby wykorzystywania płytek imitujących cegłę, bo przecież finalnie i tak będzie ona pobielona, więc nie będzie widać tego, co znajduję się pod tynkiem. Ważne będzie:

  • Przygotowanie projektu elewacji tak, by nic nie zaskoczyło nas podczas budowy
  • Zakup styropianu – o optymalnie określonej grubości, tak by elewacja poza funkcją dekoracyjną, ocieplała dom
  • Przyklejenie płyt styropianowych tak, by później móc wyciąć w nich specjalne otwory (korytka) na zamontowanie desek
  • Zakup ciemnych, typowych dla muru pruskiego desek i ich montaż w korytkach – tu zaleca się stworzenie idealnie gładkiej powierzchni styropian-deska, bez wypukłości, chociaż oczywiście można ją zastosować. Deski montuje się metalowymi kotwami. Dobrze jest wybrać deski już zaimpregnowane, tak, by nie było potrzeby ich impregnowania bezpośrednio na elewacji i jednocześnie by z góry mieć pewność, że z czasem nie będą się ona odkształcać. Wiele osób wybiera tu deski nie nowe, a celowo postarzane, tak by uzyskać efekt starego, pruskiego muru. Jakie drewno najlepsze na mur pruski? Świerk, dąb, jodła i daglezja.
  • Szczeliny deski-styropian wypełnia się masą uszczelniającą
  • Otynkowanie styropianu między deskami – najlepiej na biało, dla zachowania klasyki formy

Uwaga: część fachowców na przyklejone już płyty ze styropianu nakłada też zaprawę klejącą, w której umieszcza warstwę zbrojoną w postaci siatki z włókna szklanego i dopiero tę warstwę bierze jo podłoże do późniejszego tynkowania.

Do wykonania imitacji można też wykorzystać gotowe komponenty jak drewnopodobne panele elewacyjne – wykonane z kompozytu łudząco przypominającego drewno. Takie rozwiązanie jest o tyle ciekawe, że deski kompozytowe są bardziej niż drewno odporne na szkodliwe działanie skrajnych warunków atmosferycznych.

Czym wypełnić mur pruski?

Oryginalnie mur pruski wypełniało się cegłami, ale dzisiaj często sięga się po tańsze ich zamienniki, które po pierwsze ograniczają koszty budowy, a po drugie ustawia się je szybciej, skracając tym samym czas budowy. O jakich produktach mowa? Czym wypełnić mur pruski jeśli nie cegłą? Mogą to być pustaki, bloczki silikatowe czy większe bloczki betonu komórkowego.

Jak ocieplić Mur pruski?

Tradycyjny mur pruski nie jest ocieplany od zewnątrz, a przynajmniej w starym budownictwie takiego ocieplenia nie tworzono. Żeby zachować w środku takiego obiektu optymalną temperaturę do wygodnego mieszkania, ocieplało się go od wewnątrz. W tym miejscu stosowane były bardzo różne rozwiązania, zależnie od tego czy właściciel był gotowy na zmniejszenie powierzchni wnętrza, żeby zaprojektować w nim dobrą izolację, czy też starał się maksymalnie tę przestrzeń oszczędzić. Jak ocieplić mur pruski?

  • Wełna mineralna
  • Wełna mineralna i beton komórkowy
  • Płyty mineralne – z zaprawami systemowymi, tworzącymi wraz z bloczkami jednolity materiał izolacyjny

Jeśli natomiast ocieplić chcemy jedynie imitację muru pruskiego, która zostanie dopiero nałożona na budynek o standardowej konstrukcji, od zewnątrz, wówczas w miejscu cegieł ułóżmy styropian. Styropian będzie później odpowiednio zaprawiony, wykończony i otynkowany, ale w przeciwieństwie do cegieł – zapewni budynkowi odpowiedni poziom izolacji termicznej.

Jaki tynk na mur pruski?

Tynkowanie elewacji opartej o technologię muru pruskiego najlepiej wykonać, stosując do tego właściwy rodzaj tynku. Samo pobielenie powierzchni farbą zdecydowanie nie będzie wystarczające i sprawdzi się tylko na krótko. Jaki tynk na mur pruski?

  • Tynk wapienny – o dobrych parametrach odporności na wilgoć, uszkodzenia oraz działanie ognia.
  • Tynk gliniany – o wysokich właściwościach przeciwgrzybicznych, antybakteryjnych, wprost stworzony do domów zamieszkiwanych przez alergików. Cechuje do przede wszystkim wysoka zdolność sorpcji wilgoci z powietrza, co dobrze wpływa na mikroklimat mieszkania.

Mur pruski – wady i zalety

Jakie wady i zalety ma mur pruski i o czym warto wiedzieć, zanim zdecydujemy się na inwestycję w tego rodzaju konstrukcję?

Zalety muru pruskiego

  • Efektowny, przykuwający uwagę wygląd budynku
  • Stosunkowo niska waga całej konstrukcji
  • Brak konieczności wykonywania bardzo mocnego fundamentu pod jego budowę – wystarczająca będzie już płytka, monolityczna podstawa. Ściana szkieletowa konstrukcji wykonana jest z drewna, tym samym nie obciąża obiektu tak mocno i nie potrzebuje wsparcia solidnych fundamentów (oszczędność)
  • Możliwość szybkiego wykonania instalacji po wzniesieniu ścian budynku – bez konieczności odczekiwania kilku miesięcy. Zaletę tą powoduje stosowanie do budowy drewnianych ram nieruchomości suchego lub klejonego materiału

Wady muru pruskiego

  • Drogi projekt – z racji tworzenia szkieletu konstrukcji z drewna, projekt jest zwykle o wiele droższy niż w przypadku budynków standardowych.
  • Droższa robocizna wykonawców – budowa muru pruskiego nie należy do konwencjonalnych i nie każda ekipa jest ją w stanie wykonać dobrze bez doświadczenia, więc i te koszty będą wyższe
  • Konieczność okresowego impregnowania desek na murze pruskim – tak, by były odpowiednio zabezpieczone przed negatywnym działaniem czynników atmosferycznych. Bez zabezpieczenia deski mogą z czasem niszczeć i butwieć.
  • Przy budynkach stawianych w górach dodatkowym kosztem przy murze pruskim jest też konieczność zaplanowania i wdrożenia dodatkowej izolacji termicznej ścian

Mur pruski: wewnątrz czy na zewnątrz domu?

Klasycznie mur pruski stanowi całościową, szkieletową konstrukcje domu i tak wznoszony jest od samych fundamentów. Dziś jednak, wiele budynków, zmieniając formę swojej elewacji, stawia na dekoracyjność, a ich właściciele decydują się na takie wykończenie od zewnątrz (zdecydowanie częściej) lub od wewnątrz (o wiele rzadziej).

  • Zewnętrzna – stanowi ozdobę budynku dla przechodniów i nierzadko sugeruje, jaki jest styl całej nieruchomości. Bardzo często pojawia się jako elewacja muzeów, skansensów, spichlerzy, stylowych restauracji, ale i zwykłych budynków mieszkalnych.
  • Od wewnątrz – może być unikatową dekoracją ścian w dużej sali, w której organizowane są imprezy muzyczne, jubileusze czy koncerty folkowe, ale też wprowadza się pruski mur do salonów i pokojów rodzinnych – jako element atrakcyjnego dla oka pokrycia ściany. Wykorzystuje się do tego np. drewniane belki i przyklejaną pomiędzy nimi licówkę z cegieł – pobieloną lub nie, wedle uznania.

Ciekawostka: w sklepach internetowych dostaniemy cały szereg fototapet imitujących pruski mur, więc niektórzy minimalizują koszty na stworzenie takiej dekoracji od środka (brak konieczności kupowania desek, tynkowania przestrzeni między nimi, impregnowania itd.) i stawiają na takie właśnie fototapety. Tańsze, a równie efektowne.

Mur pruski – ile kosztuje?

Cena muru pruskiego jest ściśle uzależniona od tego, jakich materiałów chcemy użyć do jego wykonania. Zależnie od projektu, typu drewna, cegieł czy innych wypełniaczy, budowy całościowej czy czysto elewacyjnej – koszt muru pruskiego będzie inny. Biorąc pod uwagę jego budowę od zera, za projekt takiej nieruchomości zapłacimy mniej więcej 4 000 zł – to cena przy metrażu 150 metrów kwadratowych. Sama zaś budowa na podstawie w/w projektu to około 250 000 zł, a to jedynie absolutne minimum, jakie na budowę wydamy.

Rosnąca cena materiałów budowlanych i robocizny może sprawić, że do zakładanej na początku sumy i tak trzeba będzie doliczyć ok 15%! Ten zapas pozwoli oszacować ewentualne wyższe wydatki, jakie mogą pojawić się już w czasie tworzenia pruskiego muru.