Dzierlatka – stepowy śpiewak zagrożony wyginięciem w Polsce

Co to za ptak – dzierlatka?

Dzierlatka (Galerida cristata), często nazywana także skowronkiem stepowym, to niewielki, niepozorny, a jednak niezwykle interesujący ptak z rodziny skowronków. Jej charakterystyczną cechą jest niewielki czubek z piór na głowie, który nadaje jej rozpoznawalny profil. Ubarwienie dzierlatki może się wydawać monotonne – brązowo-szare z delikatnymi prążkami – ale doskonale maskuje ją na trawiastych i suchych terenach, w których żyje.

Ten niepozorny śpiewak przez wieki towarzyszył człowiekowi w rolniczym krajobrazie Europy i Azji. Jej głos, melodyjny i bogaty w wariacje, jest jednym z pierwszych zwiastunów nadchodzącej wiosny. Niestety, dzisiaj jej obecność w Polsce to rzadkość, a populacja kurczy się w zastraszającym tempie.

Gdzie występuje dzierlatka i jakie są jej środowiskowe preferencje?

Dzierlatki występują w Europie, Azji oraz północnej Afryce. Największe populacje można spotkać w południowej i wschodniej części kontynentu europejskiego. W Polsce ptak ten był kiedyś dość powszechny na południowym i środkowym wschodzie kraju. Obecnie jego zasięg występowania znacznie się skurczył i jest już prawie całkowicie ograniczony do kilku punktów, w tym pojedynczych lokalizacji w okolicach Sandomierza i Zamościa.

Dzierlatka preferuje otwarte, suche tereny, takie jak stepy, pastwiska, ugory, torowiska kolejowe, stare lotniska czy obrzeża wsi. Kluczowe są dla niej niska roślinność, nasłonecznienie i bliskość terenów otwartych. Niestety, modernizacja rolnictwa, zmiana gospodarki rolnej i postępująca urbanizacja z każdym rokiem ograniczają dostępność odpowiednich siedlisk.

Dlaczego dzierlatka jest zagrożona wyginięciem w Polsce?

Jeszcze kilkadziesiąt lat temu dzierlatka była w Polsce ptakiem dość popularnym. Dziś jednak uznawana jest za krytycznie zagrożony gatunek krajowy. Główne czynniki odpowiedzialne za jej dramatyczny spadek to:

• Intensyfikacja rolnictwa – zmechanizowane uprawy i dominacja monokultur ograniczają różnorodność siedlisk, których dzierlatka potrzebuje do życia i lęgów.
• Zalesianie i zarośnięcie ugorów – opuszczone pola, które wcześniej stanowiły idealne miejsce dla dzierlatki, zarastają krzewami i drzewami.
• Budowa dróg i osiedli – urbanizacja terenów wiejskich i podmiejskich redukuje przestrzeń życiową dla ptaków stepowych.
• Zanieczyszczenie chemiczne – pestycydy i inne środki ochrony roślin zmniejszają liczbę dostępnych owadów, którymi żywią się dzierlatki.

Według danych z monitoringu krajowego liczba par lęgowych dzierlatki w Polsce spadła poniżej 50 – co oznacza, że jest to jeden z najbardziej zagrożonych wyginięciem ptaków w kraju.

Jak rozpoznać dzierlatkę w terenie?

Choć dzierlatka na pierwszy rzut oka może przypominać inne skowronkowate, istnieje kilka cech, które pomogą w jej łatwiejszym rozpoznaniu.

• Wyraźny czubek z piór na głowie, często uniesiony, zwłaszcza w czasie śpiewu lub niepokoju.
• Ziemnobrązowe ubarwienie z smugami na grzbiecie i piersi.
• Brak białych brzegów ogona, które posiada np. skowronek zwyczajny.
• Typowy śpiew – głośny, czysty, złożony z wielu zmiennych tonów i naśladownictw.

Dzierlatka prowadzi osiadły tryb życia, więc jeśli uda się ją znaleźć w okresie lęgowym, istnieje spora szansa, że zasiedla dany teren regularnie.

Czym żywi się dzierlatka?

Dieta dzierlatki zależy od pory roku. Wiosną i latem żywi się głównie owadami – larwami, chrząszczami, prostoskrzydłymi, a także pająkami i dżdżownicami. W okresie jesienno-zimowym przestawia się na pokarm roślinny – ziarna chwastów, nasiona roślin dziko rosnących, a także pozostałości upraw zbóż.

Jednym z czynników wpływających negatywnie na kondycję populacji jest spadek różnorodności pokarmowej w związku z uproszczeniem struktury krajobrazu rolniczego oraz masowym stosowaniem środków ochrony roślin.

Jak chronić dzierlatkę i inne ptaki stepowe?

Ochrona dzierlatki wymaga szeroko zakrojonych działań na poziomie lokalnym i krajowym. Nie wystarczy objąć ptaka ochroną gatunkową – konieczne są konkretne działania w terenie. Oto najważniejsze rekomendacje ekspertów i ornitologów:

• Ochrona i odtwarzanie siedlisk: rewitalizacja suchych muraw, torowisk kolejowych i pastwisk.
• Tworzenie stref buforowych wokół znanych miejsc lęgowych dzierlatki.
• Współpraca z rolnikami – edukacja i wdrażanie programów przyjaznych środowisku, np. pakiety rolno-środowiskowe.
• Monitoring populacji – bieżące śledzenie lokalizacji, liczebności i trendów populacyjnych.
• Edukacja społeczna – zwracanie uwagi na wartość różnorodności biologicznej w krajobrazie rolniczym.

Na arenie międzynarodowej dzierlatka objęta jest ochroną przez Konwencję Bońską oraz Dyrektywę Ptasią UE, co zobowiązuje Polskę do podjęcia działań mających na celu jej zachowanie.

Czy dzierlatka zniknie z Polski na zawsze?

Los dzierlatki w Polsce pozostaje wielką niewiadomą. Choć gatunek prawie całkowicie zniknął z wielu regionów kraju, nadal istnieją szanse na jego przetrwanie, szczególnie jeżeli aktywnie zaangażujemy się w ochronę jego naturalnych siedlisk. Optymizmem napawa fakt istnienia nisz ekologicznych, w których ptaki mogą się jeszcze rozmnażać, oraz wzrost świadomości ekologicznej wśród rolników i społeczności lokalnych.

Jedno jest pewne – działając teraz, mamy wpływ na to, czy dzierlatka na zawsze zamilknie w polskim krajobrazie, czy też jej śpiew znów rozbrzmiewać będzie nad polami i pastwiskami.