Grzywacz – największy gołąb w Polsce i jego zwyczaje

Jak wygląda grzywacz? Charakterystyczne cechy tego ptaka

Grzywacz (Columba palumbus) to największy rodzimy gołąb występujący w Polsce i jednym z najbardziej rozpoznawalnych ptaków w naszych parkach, lasach i ogrodach. Dorosły osobnik osiąga długość ciała od 40 do 42 cm, a jego rozpiętość skrzydeł może wynosić nawet 75–80 cm, co sprawia, że jest niemal dwukrotnie większy od typowego gołębia miejskiego (gołębia skalnego).

Jego sylwetka jest masywna i pełna. Uwagę przykuwa głównie pierś grzywacza – szeroka, wypukła i pokryta różowo-fioletowym upierzeniem, które pięknie połyskuje w słońcu. Charakterystycznym elementem wyglądu są białe plamy po obu stronach szyi oraz biały pas na skrzydłach, widoczny szczególnie w locie. Ogon jest ciemny z jasną końcówką, a oko wyraźne, żółtawe. Nogi grzywacza są różowe. Samiec i samica są do siebie bardzo podobni, co utrudnia ich odróżnienie w naturze.

Kiedy można spotkać grzywacza? Rozmieszczenie i występowanie w Polsce

Grzywacza można spotkać na terenie całej Polski – od Suwalszczyzny po doliny rzek Wielkopolski. Choć jego pierwotnym środowiskiem były lasy liściaste i mieszane, to obecnie ptak ten doskonale przystosował się do życia w środowisku silnie zmienionym przez człowieka. Spotykany jest więc nie tylko w lasach, ale także w parkach miejskich, na obrzeżach miast, a nawet w dużych ośrodkach miejskich. Coraz częściej zakłada gniazda w zieleńcach, na cmentarzach czy na parapetach balkonowych.

Grzywacze należą do ptaków osiadłych i częściowo wędrownych. Część populacji, szczególnie z północnych regionów kraju, przemieszcza się jesienią na południe lub zachód Europy, jednak znaczna część ptaków pozostaje w Polsce przez cały rok.

Co je grzywacz? Dieta i nawyki żywieniowe

Dieta grzywacza jest bardzo zróżnicowana i zmienia się w zależności od pory roku. Wiosną i latem ptak żywi się głównie roślinnością zieloną – młodymi pędami, liśćmi, kwiatami i owocami. Szczególnie chętnie zjada pąki drzew i nasiona traw. Jesienią przechodzi na bardziej kaloryczną dietę, bazującą na ziarnach zbóż, nasionach słonecznika, kukurydzy i orzechach. W środowisku miejskim nie gardzi też resztkami ludzkiego jedzenia, choć nie jest to dla niego optymalna dieta.

Charakterystycznym elementem karmienia piskląt przez grzywacze jest produkowanie tak zwanego „ptasiego mleczka”. To gęsta wydzielina produkowana przez gruczoł w wolu dorosłego ptaka – zarówno samca, jak i samicy – którą karmione są młode w pierwszych dniach swojego życia. Po kilku dniach zaczynają otrzymywać również częściowo przeżute nasiona i inne pokarmy.

Gniazdowanie grzywacza – kiedy i jak wychowuje potomstwo?

Sezon lęgowy grzywacza trwa od końca marca do wczesnej jesieni, a ptak ten potrafi wyprowadzić nawet 3–4 lęgi w ciągu roku. Samica składa najczęściej dwa jaja, które przez około 17 dni wysiadywane są na przemian przez oboje rodziców. Po wykluciu się piskląt, młode pozostają w gnieździe przez około 3–4 tygodnie pod baczną opieką rodziców.

Grzywacze budują dość prowizoryczne gniazda – są to luźno ułożone platformy z gałązek, najczęściej wysoko w koronach drzew lub w gęstych krzewach. Coraz częściej gniazdują jednak na balkonach, gzymsach budynków oraz w parkowych altanach. Podczas lęgów są bardzo czujne i nieustannie obserwują otoczenie w poszukiwaniu potencjalnych drapieżników.

Dlaczego grzywacz grucha? Komunikacja i zachowania społeczne

Grzywacze są stosunkowo towarzyskimi ptakami, zwłaszcza poza sezonem lęgowym. Wówczas można je spotkać w luźnych stadach liczących od kilku do kilkudziesięciu osobników. W czasie godów samce stają się bardziej terytorialne i intensywnie gruchają, starając się zwrócić uwagę samic. Dźwięk, który wydaje grzywacz, to charakterystyczne „gu-gu-guuu”, powtarzane rytmicznie – bardziej melodyjne i mniej ochrypłe niż u gołębia miejskiego.

Poza gruchaniem, grzywacz wykorzystuje również mowę ciała. W czasie zalotów samiec wykonuje widowiskowe loty godowe – wzbijając się kilkanaście metrów w górę, po czym opada z rozpostartymi skrzydłami, demonstrując swoje rozmiary i kontrastowe upierzenie.

Czy grzywacz jest zagrożony? Status ochronny i ciekawostki

Grzywacz nie jest obecnie uważany za gatunek zagrożony i posiada status „najmniejszej troski” (LC – Least Concern) w Czerwonej Liście Gatunków Zagrożonych IUCN. Dzięki swojej adaptacyjności świetnie radzi sobie w środowisku zmienionym przez człowieka. Jednak intensyfikacja upraw rolnych oraz chemizacja rolnictwa mogą wpływać na ograniczenie dostępności naturalnego pokarmu i siedlisk.

Ciekawostką jest fakt, że choć grzywacz unika bliskiego kontaktu z człowiekiem, to w miejskich warunkach potrafi założyć gniazdo zaledwie kilka metrów od uczęszczanych miejsc. Coraz częściej notuje się również przypadki gniazdowania tego ptaka we wnętrzach otwartych budynków lub na zakrytych balkonach mieszkalnych.

Jak odróżnić grzywacza od miejskiego gołębia?

Choć oba gatunki należą do tej samej rodziny – gołębiowatych – istnieje wiele różnic pomiędzy gołębiem skalnym (typowym gołębiem miejskim), a grzywaczem. Przede wszystkim – rozmiar. Grzywacz jest znacznie większy i bardziej masywny, a różnice stają się szczególnie widoczne podczas lotu i w lustrze wody, gdzie odbija się jego sylwetka.

Gołąb miejski najczęściej ma upierzenie szare lub niebieskoszare z charakterystycznymi czarnymi pasami na skrzydłach, natomiast grzywacz wyróżnia się białymi plamami na szyi i skrzydłach oraz fioletowawą piersią. Również odgłosy obu ptaków znacznie się różnią – grzywacz ma bardziej melodyjny i dłuższy gruchot niż krótki i jednostajny dźwięk wydawany przez gołębia miejskiego.

Grzywacz w kulturze i literaturze – symbol pokoju i spokoju

Grzywacz, podobnie jak inne gatunki gołębi, od starożytności był symbolem pokoju, harmonii i czystości. W polskiej kulturze ludowej pojawia się w przysłowiach i podaniach, gdzie często utożsamiany jest z wiejską sielanką i spokojem przyrody. W wielu literackich utworach można znaleźć opisy jego spokojnego gruchania jako elementu tła przyrodniczego.

Choć nie jest tak sławny jak gołąb pocztowy czy legendarny ptak biblijny niosący oliwną gałązkę, to dla wielu mieszkańców Polski jest gołębiem „bliższym naturze” – symbolem harmonii między światem dzikim a urbanizowanym.