Czym są jerzyki i dlaczego warto je przyciągać?
Jerzyki (Apus apus) to niezwykle fascynujące ptaki, które często mylone są z jaskółkami. Ich sylwetka, sposób lotu i chęć spędzania niemal całego życia w powietrzu sprawiają, że są jednymi z najbardziej dynamicznych przedstawicieli ptasiego świata. Choć niewielkie, jerzyki pełnią gigantyczną rolę w ekosystemie — w ciągu jednego dnia potrafią pożreć tysiące komarów, much i innych owadów. To naturalni pogromcy insektów, a ich obecność to ekologiczny sposób na ograniczenie uciążliwych plag bez użycia chemii.
Dlaczego jerzyków jest coraz mniej?
W ostatnich dekadach populacja jerzyków w Polsce znacząco spadła. Największym zagrożeniem dla tych ptaków jest urbanizacja i nieprzemyślane remonty budynków. Jerzyki gniazdowały przez lata w szczelinach dachów, pod okapami czy w zakamarkach starych kamienic. Jednak podczas termomodernizacji i ocieplania budynków te naturalne siedliska są bezpowrotnie likwidowane. Dodatkowo, coraz mniej starych drzew i otworów w wysokich budynkach sprawia, że ptakom trudno znaleźć miejsce do gniazdowania.
Gdzie mieszkają jerzyki – jak wyglądają ich naturalne siedliska?
W środowisku naturalnym jerzyki gniazdują w szczelinach skalnych, wnękach budynków oraz w konstrukcjach o wysokości minimum 5 metrów. Ich gniazda są proste — zbudowane z materiałów przyniesionych w dziobie: piór, źdźbeł traw i liści. Najczęściej wybierają miejsca wysoko położone, trudne do zdobycia przez drapieżniki i bezpieczne od zakłóceń. Nocą śpią w locie, a schodzą z nieba jedynie w czasie lęgu. Dlatego właśnie dostępność odpowiednich miejsc lęgowych jest kluczowa, jeśli chcemy zaprosić jerzyki do sąsiedztwa.
Jak samodzielnie zbudować budkę lęgową dla jerzyków?
Najważniejszym elementem przy wabieniu jerzyków jest właściwa budka lęgowa. W przeciwieństwie do tradycyjnych budek dla ptaków, budki dla jerzyków mają specyficzne wymagania konstrukcyjne:
- Wymiary: ok. 40 cm długości, 15 cm wysokości i 15 cm głębokości.
- Otwarcie wlotowe: niewielki otwór o wymiarach około 6,5cm x 3cm, umieszczony blisko dna frontowej ścianki.
- Umiejscowienie: na wysokości minimum 5 metrów nad ziemią, najlepiej na ścianie północnej lub wschodniej budynku (unikać południowej strony ze względu na przegrzewanie).
- Materiały: drewno odporne na warunki atmosferyczne (np. sklejka wodoodporna, drewno sosnowe).
Warto wykonać kilka budek i umieścić je w rzędzie — jerzyki to ptaki kolonijne i lubią sąsiedztwo innych osobników. Dodatkowo, budki warto zabezpieczyć daszkiem, unikając zalegania wody oraz stosować powierzchnie antypoślizgowe w środku, które ułatwią pisklętom trenowanie ruchu.
Gdzie zamontować budkę dla jerzyków, aby ją znalazły?
Umiejscowienie budek ma kluczowe znaczenie. Jerzyki wybierają miejsca w pobliżu otwartego nieba, z łatwym dostępem do przestrzeni do lotu. Idealna lokalizacja to ściany wysokich budynków, np. bloków, szkół czy wież kościelnych. W przypadku domów jednorodzinnych warto wykorzystać najwyższe partie ścian, strychy, a nawet słupy lub maszty.
Ważne: budki należy montować z dala od gałęzi, dachów tarczowych i przewodów – jerzyki muszą móc swobodnie podlecieć do otworu wlotowego. Dobrą praktyką jest również zamontowanie budek w miejscach, gdzie już wcześniej notowano obecność tych ptaków – są one bowiem wierne miejscom lęgowym.
Jak zwabić jerzyki do budki? Czy warto używać nagrań głosów?
Zainstalowanie samej budki to dopiero początek. Jerzyki nie zawsze spontanicznie znajdą nowy domek. Dlatego popularną i skuteczną metodą zachęcenia ich do zasiedlenia konkretnej lokalizacji jest stosowanie… nagrań głosów jerzyków. Emitowane dźwięki przypominające nawoływania lęgowe przyciągają ptaki lecące dużymi wysokościami w powietrzu.
Nagrania warto odtwarzać rano (między 5:00 a 9:00) oraz po południu (między 17:00 a 20:00) przez co najmniej 2 tygodnie w sezonie lęgowym (od maja do lipca). Głośnik umieszczony w pobliżu budki powinien imitować naturalne dźwięki kolonii. Badania wykazują, że w niektórych przypadkach już po kilku dniach od zastosowania tej metody pojawiają się pierwsze zaciekawione jerzyki.
Jak dbać o budki i zapewnić bezpieczeństwo ptakom?
Choć jerzyki są wyjątkowo samodzielne, warto pamiętać o kilku zasadach konserwacyjnych i bezpieczeństwa:
- Regularnie sprawdzaj stan techniczny budek po sezonie — napraw pęknięcia, oczyść wnętrze z potencjalnych zanieczyszczeń.
- Nie otwieraj budki w trakcie sezonu lęgowego – możesz spłoszyć pisklęta lub dorosłe osobniki.
- Zabezpiecz miejsce montażu przed kotami, kunami oraz innymi drapieżnikami.
- Nie stosuj chemii ani środków owadobójczych w pobliżu budki – zaszkodzisz nie tylko ptakom, ale całemu mikroekosystemowi.
Dzięki prostej pielęgnacji budki mogą służyć przez wiele lat, stając się corocznym domem dla tych pożytecznych ptaków.
Kiedy spodziewać się jerzyków? Sezon lęgowy i zachowania
Jerzyki przylatują do Polski w maju i pozostają z nami do końca lipca lub połowy sierpnia. Cały ich sezon godowy jest bardzo intensywny — od szukania partnera, przez zasiedlanie gniazd, do wychowywania piskląt. Największą aktywność obserwujemy podczas ciepłych, bezdeszczowych poranków i wieczorów. To wtedy jerzyki latają w charakterystycznych, hucznych eskadrach, które przecinają niebo z ogromną prędkością.
Jeśli uda ci się zwabić jerzyki do budki w jednym sezonie, bardzo prawdopodobne, że wrócą w kolejnym roku. Ptaki te wykazują silny instynkt powrotu do znanych miejsc lęgowych i często gniazdują w tym samym miejscu przez wiele lat.
Czy jerzyki są zagrożone gatunkiem? Jak możesz pomóc?
Jerzyki są w Polsce objęte ścisłą ochroną gatunkową. Obecne programy ochrony i inicjatywy społeczne, jak np. instalowanie budek lęgowych na blokach i w szkołach, są niezwykle ważne w walce z ich zanikiem. Możesz pomóc, tworząc przestrzeń przyjazną jerzykom: sadząc rośliny przyciągające owady, rezygnując z chemii i informując wspólnoty mieszkaniowe o korzyściach płynących z montażu budek.
Włączenie się w ochronę jerzyków to nie tylko sposób na walkę z komarami — to także współtworzenie bioróżnorodności i ochrona unikalnego elementu naszej rodzimej przyrody. Każdy domek się liczy, każda minuta uwagi i każda zachęta, by nie być obojętnym wobec harmonii świata skrzydeł.
Cześć, nazywam się Marcel i od lat pasjonuję się tematyką wnętrz, ogrodów i szeroko pojętego designu. Na moim blogu znajdziecie wiele ciekawych inspiracji oraz pomysłów.
