Wśród podstawowych technik graficznych, nazywanych też warsztatowymi wyróżniamy m.in. druk wypukły, wklęsły, płaski i sitowy. Miedzioryt należy tutaj do technik wklęsłych, wykonywanych na dobrze zagruntowanej i gładko wypolerowanej powierzchni z miedzianej płyty. Co o tej konkretnej technice warto wiedzieć i jak ją zrozumieć? Jacy znani artyści tworzyli swoje dzieła w oparciu o tę wymagającą skupienia metodę?

Co to znaczy miedzioryt?

W przeszłości, zanim jeszcze na dobre ukształtowało się w sztuce określenie miedzioryt, dzieła realizowane tą techniką nazywano też sztychem i kopersztychem. Jest to zdecydowanie najstarsza techniczna graficzna metalu, którą stosowano już w pierwszej połowie XV wieku i która pozwalała na uzyskanie większości ilości wersji poprzez zastosowanie odbitki od miedziorytu.

Wynalezienie miedziorytu jako artystycznej techniki przypisuje się florenckiemu złotnikowi, Tommasowi Finiguerra.

Rysunek miedziorytowy wykonuje się niemal zawsze tzw. rylcem, wprost na polerowanej płycie z miedzi. Pierwszym krokiem jest tutaj nakreślenie ogólnych konturów całości, a dalej uważne wypełnianie ich specjalnym modelunkiem.

Podstawowe cechy miedziorytu:

  • Siatka gęstych, sztywnych kresek wyrytych w miedzi – im są gęstsze, tym łatwiej jest stworzyć od nich późniejsze modele wtórne
  • Możliwość uzyskania tą drogą bardzo dużego nakładu odbitek – z wykorzystaniem tylko jednej, głównej płyty

Ciekawą odmianą jest miedzioryt punktowy, cechujący się możliwością opracowania negatywu, którego efektem jest uzyskanie bardzo wielu drobnych punktów. Taki punktowy efekt daje bardzo delikatną, wręcz subtelną linię przejścia do szerokiej gamy odcieni szarości.

Miedzioryt na przestrzeni wieków

Historia miedziorytu sięga XV wieku, a pierwsze odkryte dzieło wykonane tą techniką pochodzi z Nadrenii i datowane jest na rok 1420. Choć miedzioryt zachwycał swoim efektem końcowym i część artystów traktowała go jako niezależne dzieło, a nie tylko coś, dzięki czemu można było uzyskać dużo odbitek, to nie w każdym kraju cieszył się on taką sama popularnością. Za niemalże technikę cudów uznawano go m.in. we Włoszech, Niderlandach i w Niemczech, gdzie na przełomie XV i XVI wieku sięgano po niego wyjątkowo często i chętnie.

  • We Włoszech miedzioryty tworzyli: Marcantonio Raimondi (Rzym), Antonio Pollaiuolo, Andrea Mantegna (Mantua), Baccio Baldini, Cristofano Robetta (Florencja)
  • W Niemczech prym w realizacji tej techniki wiedli Martin Schongauer i Albrecht Dürer
  • A w Niderlandach m.in. Lucas van Leyden,  Cornelius Cort, Hendrik Goltzius.

W kolejnym, XVII wieku, miedzioryt przebojem dotarł do Francji i za sprawą m.in. takich artystów jak Robert Nanteuil, Gerard Edelinck, Antoine Masson i Claude Mellan, stał się tam niezwykle popularny. Panujący wówczas we Francji Ludwik XIV również doceniał dzieła miedziorytowe, będąc nierzadko ich promotorem wśród arystokracji. Jako znany mecenas sztuki zdecydowanie wpłynął na rozkwit tej techniki jako formy artystycznej kreacji.

Najsłynniejszym polskim twórcą miedziorytów był Wit Stwosz, którego większość z nas kojarzy jako autora ołtarza mariackiego.

Ciekawostka: rosnąca przez lata popularność miedziorytu spadła gwałtownie dopiero wtedy, gdy w XIX wieku do mody weszła płyta stalowa i to na niej, a nie na miedzi zaczęto tworzyć dzieła o podobnej formie. Tak właśnie narodził się staloryt – dokładnie to samo, co miedzioryt, ale robione na płycie z innego materiału.

Polscy twórcy miedziorytu:

  • Wit Stwosz – „Opłakiwanie”, „Wskrzeszenie Łazarza”, „Jawnogrzesznica”
  • Daniel Chodowiecki – scenki z życia codziennego, które wykorzystywano do ilustracji w książkach
  • Zbigniew Czop – „Kąpiel”, „Droga do Kioto”, „Przejście”, „Zatrzymać”
  • Krzysztof Skórczewski – „Imperium”, „Nowe imperium”, „Galeria M”

Dziś dzieła tworzone miedziorytem są jednym z najstarszych na rynku, a nowe tworzone są bardzo rzadko, głównie ze względu na wysoką cenę.

Dla przykładu, miedziorytowe mapy Polski – to wydatek kilku tysięcy złotych, a ręcznie malowane, pokazujące stan geograficzny z XVI i XVII wieku to koszt ponad 20 000 zł. Bardzo wysokie są też ceny miedziorytów projektowanych wg pomysłów znanych malarzy np. Rubensa.

Jak się robi miedzioryt?

Wykonanie miedziorytu pod względem czysto technicznym nie jest bardzo skomplikowane, przy czym dużo więcej uwagi trzeba tutaj poświęcić tzw. czystej kresce wykonywanej rylcem oraz jej bardzo dokładnemu, starannemu wykonaniu. To właśnie dlatego dobrze wykonany miedzioryt uznawany jest za najbardziej elegancką i ozdobną technikę graficzną. Jak się robi miedzioryt krok po kroku?

  • Przygotowanie płyty miedzianej (stąd nazwa techniki!), która będzie idealnie gładka i perfekcyjnie wypolerowana
  • Przygotowanie rylców – specjalnych urządzeń osadzonych na grzybkowatym uchwycie stalowego ostrza. Rylce mogą mieć przekrój rombowy, klinowy, płaski ale i półokrągły – każdy z nich da nieco inną kreskę.
  • Wykonanie na płycie rysunku – używając do tego rylców.
  • Oszlifowanie na gładko płyty z naniesionym już na nią rysunkiem
  • Podgrzanie całej płyty i wtarcie farby w wyryte na niej linie będące śladami rylców i układające się w konkretny rysunek
  • Usunięcie nadmiaru farby i wreszcie odbicie całego rysunku na uprzednio zawilgoconym papierze, najlepiej z wykorzystaniem prasy.

Najbardziej pracochłonnym zajęciem podczas tworzenia techniką miedziorytu jest samo naniesienie rylcami rysunku – to zajęcie wymaga wyjątkowego talentu manualnego i sprawności. Twórca ma tu do dyspozycji jedynie cienką końcówkę rylca, którą wykonać musi zarówno kontury, cienie jak i wszystkie pozostałe formy.

Kto wykonywał miedzioryty staloryt?

Tańszego następcę miedziorytu, czyli staloryt wynaleźli Amerykanie, a dokładniej Jacon Perkins oraz Gideon Fairman. Ich celem nie było wprawdzie przekierowanie popularności miedziorytu na stal – zdecydowanie tańszą w produkcji, a możliwość tworzenia dużych nakładów banknotów do druku. Tak czy inaczej, sztuka szybko podchwyciła zmianę miedzi na stal, a w druku ilustracji metodę tę opatentował w 1820 roku pochodzący z Anglii Charles Heath. To właśnie dzięki stalorytowi zaczęły powstawać pierwsze ilustracje książkowe, a nawet prototypy znaczków pocztowych.

Dziś stalorytem wykonuje się np. tablice upamiętniające znane postaci – zwykle dzieła takie wieszane są w centrach miast, muzeach i na rynkach oraz stosuję się tę technikę do produkcji druków zabezpieczonych. To dzięki stalorytowi są one znacznie trudniejsze do podrobienia.

Click to rate this post!
[Total: 0 Average: 0]