Słonecznik bulwiasty, inaczej topinambur, może być uprawiany jako roślina ozdobna (dość duże, żółte kwiaty pojawiające się jesienią), pastewna (biomasa zielona – naturalny nawóz) i uprawna (jadalne, smaczne i pożywne bulwy). Poznaj właściwości, zastosowanie oraz przepisy kulinarne z topinamburem w roli głównej.
Słonecznik bulwiasty — ogólna charakterystyka
Słonecznik bulwiasty, czyli Helianthus tuberosus, nazywany jest także topinamburem. Należy do rodziny Astrowatych (Asteraceae) i pochodzi z Ameryki Północnej. Jak sama nazwa wskazuje – słonecznik bulwiasty – wytwarza podziemne bulwy, które są jadalne i mają wiele właściwości odżywczych.
Może dorastać do wysokości od 1 do 2-3 m. Wytwarza silne łodygi pokryte białymi włoskami, które wytrzymują nawet silne powiewy wiatru. Liście są duże, jajowate lub lancetowate i także pokryte włoskami. Słonecznik bulwiasty kwitnie późnym latem i jesienią aż do pierwszych mrozów. Kwiaty są dość duże, żółte i charakterystyczne dla rodziny astrowatych. Składają się z zewnętrznych, płonnych kwiatów języczkowych oraz wewnętrznych, płodnych kwiatów rurkowych. Owocem topinamburu jest niełupka – sucha, niepękająca i jednonasienna, o długości około 5-7 mm. W naszym klimacie topinambur nie wytwarza nasion.
Jak sadzić słonecznik bulwiasty?
Sadzenie słonecznika bulwiastego jest stosunkowo proste. Oto kilka wskazówek, które pomogą Ci rozpocząć uprawę słonecznika bulwiastego.
- Wybierz odpowiednie miejsce: Słonecznik bulwiasty najlepiej rośnie na glebie żyznej i przepuszczalnej. Wybierz dobrze nasłonecznione miejsce w ogrodzie, gdzie roślina będzie miała odpowiedni dostęp do słońca przez większość dnia. Unikaj miejsc zacienionych, ponieważ słonecznik bulwiasty wymaga pełnego nasłonecznienia, aby prawidłowo rosnąć.
- Przygotuj glebę: Przed sadzeniem słonecznika bulwiastego warto przygotować glebę. Rozluźnij ją za pomocą widełek ogrodowych lub łopaty, aby ułatwić korzeniom rozwijanie się w glebie. Możesz również dodać organiczny kompost lub obornik do gleby, aby wzbogacić ją w składniki odżywcze.
- Wybierz odpowiednie bulwy: Słonecznik bulwiasty rozmnaża się za pomocą bulw. Wybierz zdrowe i nieuszkodzone bulwy do sadzenia. Bulwy powinny być dobrze rozwinięte i wolne od chorób.
- Sadzenie: Słonecznik bulwiasty może być sadzony zarówno wiosną, jak i jesienią. Wykop dołki o głębokości około 10-15 cm i odstępy między nimi wynoszące około 30-45 cm. Umieść bulwy w dołkach, zwracając uwagę, aby umieścić je pionowo, z górą skierowaną do góry. Zasyp bulwy ziemią i delikatnie je przykryj.
- Podlewanie i pielęgnacja: Słonecznik bulwiasty potrzebuje regularnego podlewania, szczególnie w okresie wzrostu i kwitnienia. Utrzymuj glebę wilgotną, ale nie mocno przemoczoną. Unikaj nadmiernego podlewania, ponieważ nadmierna wilgotność może prowadzić do gnicia bulw. Pamiętaj również o usuwaniu chwastów wokół rośliny.
- Nawożenie: W trakcie wzrostu i rozwoju słonecznika bulwiastego możesz zastosować nawożenie organiczne, takie jak kompost lub naturalne nawozy roślinne. Unikaj stosowania nadmiernych ilości nawozów azotowych, które mogą prowadzić do zbyt intensywnego wzrostu rośliny kosztem korzeni bulwiastych. Zamiast tego, zaleca się stosowanie nawozów bogatych w fosfor i potas, które wspierają rozwój bulw. Możesz wykorzystać również naturalne nawozy, takie jak roztwory z pokrzywy lub skrzypu polnego, które są bogate w składniki odżywcze.
- Wsparcie dla rośliny: W przypadku wyższych odmian słonecznika bulwiastego, warto zapewnić wsparcie dla rośliny. Możesz postawić tyczki lub druty obok rośliny i delikatnie przewiązać roślinę, aby zapobiec jej wyginaniu się pod wpływem wiatru.
- Zbiór bulw: Słonecznik bulwiasty można zacząć zbierać, gdy większość rośliny uschnie jesienią. Korzenie bulwiaste można wykopywać ręcznie, używając łopaty lub wideł ogrodowych. Bądź ostrożny, aby nie uszkodzić bulw podczas wykopywania. Po zebraniu bulw należy je dobrze oczyścić i przechowywać w suchym i chłodnym miejscu, aby zachowały świeżość.
Słonecznik bulwiasty — właściwości i zastosowanie
Słonecznik bulwiasty posiada szereg cennych właściwości zdrowotnych, dlatego warto go włączyć do codziennej diety. Jest bogaty w witaminy A, B1, B2, B6, C, E (C i B1 dostarcza 2 razy więcej niż ziemniaki!). Zawiera wiele cennych składników mineralnych – cynk, fosfor, żelazo, potas oraz wapń, i jest bardzo dobrym źródłem cennej krzemionki. Zawiera także duże ilości inuliny, dlatego po topinambur powinni sięgać w szczególności cukrzycy. Ponadto inulina, w połączeniu z pektynami i błonnikiem, wiąże dużą ilość szkodliwych związków (metali ciężkich, cholesterolu, kwasów tłuszczowych) oraz pobudza kurczliwość ścian jelit. Spożywanie słonecznika bulwiastego pomaga dzięki temu oczyszczać organizm i zapobiega zaparciom.
Bulwy słonecznika, spożywane regularnie przez dłuższy czas, przynoszą poprawę wyników badań krwi, stabilizują ciśnienia krwi, wzmacniają układ odpornościowy i pomagają przywrócić prawidłową mikroflorę w przewodzie pokarmowym. Topinambur chroni również wątrobę i wspiera drogi moczowe w walce przeciw zakażeniom.
Słonecznik bulwiasty znalazł także zastosowanie jako roślina pastewna dla bydła, trzody i owiec. Wykorzystywane są zarówno bulwy, jak i zielona masa. Nadziemna część słonecznika bulwiastego może być podawana zwierzętom w formie zielonki lub kiszonki.
Czy topinambur można jeść na surowo?
Topinambur często spotyka się w kuchni jako składnik różnych potraw, ale czy można go spożywać na surowo?
Odpowiedź brzmi: tak, topinambur można jeść na surowo. W rzeczywistości, jednym z najważniejszych powodów, dla których wiele osób decyduje się na spożywanie go w tej postaci, jest fakt, że surowy topinambur zawiera większą ilość składników odżywczych niż gotowany.
Jednak warto pamiętać, że surowy topinambur może być nieco trudny do strawienia dla niektórych osób, ponieważ zawiera naturalne cukry zwane fruktooligosacharydami, które mogą powodować wzdęcia i gaz. Dlatego osoby z wrażliwym układem trawiennym mogą preferować gotowany topinambur, który jest łatwiejszy do strawienia.
Przed spożyciem surowego topinamburu, należy go dokładnie umyć i obrać ze skóry. Skóra może być trudna do usunięcia, dlatego wiele osób wybiera gotowany topinambur, który można łatwo obierać po ugotowaniu.
Słonecznik bulwiasty — przepisy z wykorzystaniem bulwy
Bulwy słonecznika są soczyste i posiadają słodki, orzechowy smak, przypominający karczochy i orzechy brazylijskie. Można je gotować, piec, blanszować, smażyć, marynować i kisić. Dobrze smakują także surowe, np. pokrojone w plastry. Można je dodawać do sałatek. We Francji i we Włoszech przygotowuje się z nich zupy oraz frytki i chipsy. Pamiętajmy jednak, że topinambur ma właściwości wiatropędne, dlatego do potraw warto dodać szczyptę kminku lub sody oczyszczonej.
Placki z topinamburu
Składniki:
- 2,5 szklanki startego na grubych oczkach topinamburu,
- 2 łyżki mąki,
- 1/3 szklanki mleka,
- 2 jajka,
- sól i pieprz do smaku,
- olej roślinny do smażenia.
Sposób przygotowania:
Wszystkie składniki, oprócz oleju wkładamy do dużej miski i dokładnie wymieszaj. Konsystencja ciasta ma być podobna do placków ziemniaczanych. Następnie rozgrzewamy patelnię i wlewamy na nią olej. Ciasto wykładamy na patelnie np. dużą łyżką i smaż placki, na wzór ziemniaczanych. Po zdjęciu z patelni odsączamy je z oleju na ręczniku papierowym.
Placki z topinamburu można podawać posypane startym serem żółtym.
Zupa krem z topinamburu
Składniki:
- 500 g topinamburu, obranego i pokrojonego w kostkę
- 1 cebula, posiekana
- 2 ząbki czosnku, posiekane
- 3 szklanki bulionu warzywnego
- 1/2 szklanki śmietany kremówki
- Sól i pieprz do smaku
- Natka pietruszki do dekoracji
Sposób przygotowania: Na rozgrzanym oleju podsmażamy cebulę i czosnek, aż staną się miękkie. Dodajemy topinambur i smażymy przez kilka minut. Następnie wlewamy bulion warzywny i gotujemy, aż topinambur zmięknie. Zupę blendujemy na gładki krem, dodajemy śmietanę, solimy i pieprzymy do smaku. Podajemy z posiekaną natką pietruszki na wierzchu.
Zapiekanka z topinamburem i serem
Składniki:
- 4 duże topinambury, obrane i pokrojone w plastry
- 200 g sera żółtego, startego
- 1 cebula, pokrojona w cienkie plasterki
- 2 łyżki oliwy z oliwek
- Sól i pieprz do smaku
Sposób przygotowania: Na rozgrzanej patelni podsmażamy cebulę na oliwie z oliwek, aż będzie miękka i lekko zrumieniona. Na dnie naczynia do zapiekania układamy warstwę plasterków topinambura, posypujemy cebulą i serem. Powtarzamy warstwy, aż składniki się skończą. Na wierzchu układamy ostatnią warstwę sera i zapiekamy w nagrzanym piekarniku do momentu, aż ser się roztopi i będzie złocisty. Podajemy jako dodatek do mięsa lub sałatek.
Sałatka z topinamburem i rukolą
Składniki:
- 300 g topinamburu, obranego i pokrojonego w plasterki
- 100 g rukoli
- 1 pomidor, pokrojony w kostkę
- 1/2 cebuli czerwonej, pokrojonej w cienkie plasterki
- 2 łyżki oliwy
Sposób przygotowania:
W rondlu gotujemy lekko osoloną wodę. Dodajemy plasterki topinamburu i gotujemy przez około 5-7 minut, aż będą miękkie, ale nie rozgotowane. Następnie odcedzamy i studzimy. W dużej misce łączymy rukolę, pomidora i cebulę czerwoną. Dodajemy ugotowany topinambur do miski z rukolą, pomidorem i cebulą.
W osobnej miseczce mieszamy oliwę z octem balsamicznym (można również dodać sok z cytryny dla dodatkowej świeżości) oraz solą i pieprzem do smaku. Polewamy sałatkę przygotowanym dressingiem i delikatnie mieszamy, aby składniki równomiernie się połączyły.
Sałatkę z topinamburem i rukolą podajemy od razu, aby zachować świeżość składników i chrupkość topinamburu.
