Litografia stanowi jedną najpopularniejszych technik graficznych, które wprost zalicza się do tzw. druku płaskiego, nie przestrzennego. Tworzony na specjalnej prasie (kamieniu litograficznym) rysunek wykorzystywany jest dalej, do uzyskiwania kolejnych, wiernych odbitek. To właśnie dzięki tej artystycznej grafice już pod koniec XVIII wieku możliwe było tworzenie nie tylko jednego, głównego dzieła, ale i licznych jego reprodukcji.
Co to jest litografia?
Określenie Litografia wywodzi się z greki, w której lith symbolizuje kamień, a graphia – nawiązuje do grafiki. W prostym tłumaczeniu jest to więc rysunek wykonywany na kamieniu, który potem użyty zostanie również do stworzenia dobrze odwzorowujących obraz odbitek.
To właśnie litografia dała początek rozwijaniu technologii druku płaskiego, w której zarówno powierzchnia drukująca jak i matryca nieużywana do druku, a do reprodukcji – znajdowały się na tym samym płaskim poziomie. Potencjał tej techniki graficznej szybko podchwyciła branża drukowania tekstów, dzięki której wydawcy mogli oszczędzić czas, pieniądze i tworzyć więcej kopii dzieła przeznaczonego do dalszej odsprzedaży.
Aktualnie po litografię sięga się już nie w celach odbitkowych – te w XX wieku rozwinęły się o wiele bardziej i technika ta zupełnie do nich nie przystaje, a w celach czysto artystycznych.
Krótka historia litografii
Krótka historia litografii, czyli co warto wiedzieć o początkach i rozwoju tej metody!
- Wynalezienie litografii: rok 1798, Niemcy, grafik Alois Senefelder. Tu ciekawostką jest fakt, że odkrycie litografii było zupełnym przypadkiem i jednocześnie stało się niezwykle istotnym przełomem w całej dziedzinie ówczesnego druku. Alois Senefelder przez pomyłkę, wykonując matrycę do druku wypukłego, używał na łupku wapiennym kwasu azotowego, co sprawiło wytrawienie się kamienia na płasko. To właśnie ten moment sprawił, że niemiecki grafik dostrzegł w tym coś, czego dotąd nie widzieli inni.
- Już pod koniec XVIII wieku rosła popularność senefelderowskiego odkrycia, a w wieku XIX korzystali z niego artyści i drukarze z większości państw świata. Jako rozwiązanie tanie i szybkie dawało wówczas niezwykłe możliwości
- Litografię uznaje się za początek, a nawet protoplastę późniejszej fotolitografii oraz druku offsetowego. Kolejne etapy rozwoju tej techniki umożliwiły tworzenie barwnych odbitek – już w latach trzydziestych XIX wieku.
- Do zastosowań litograficznych doszło drukowanie tą techniką plakatów, map, formularzy oraz praktycznych, składanych ulotek.
Ciekawostka: Polska nie została daleko w tyle za nowym odkryciem. Pierwszą krajową pracownię litograficzną otwarto u nas już w 1818 roku.
Jak się robi litografie?
Na czym polegają i jak się robi litografie? Żeby zrozumieć je możliwie najprościej, należy się przyjrzeć pięciu najważniejszym etapom ich produkcji. Są to:
- Odpowiednie szlifowanie kamienia
- Tworzenie rysunku
- Trawienie całości
- Usuwanie obrazu
- Wałkowanie farbą
Jak to wygląda w praktyce i jak działa litografia?
- Pierwszy etap to szlif kamienia litograficznego, który zwilża się wodą, a dalej nanosi na powierzchnię małą ilość gruboziarnistego karborundu. Karborund to węglik krzemu, będący materiałem ceramicznym. Tak przygotowaną całość trze się drugim kamieniem – wolno a potem żeliwnym kurantem – szybciej, tak by jak najlepiej wygładzić i oszlifować brzegi kamienia.
- Drugi etap, czyli tworzenie rysunku to część bardzo drobiazgowa. Specjalną litograficzną kredką maluje się na powierzchni gładkiego kamienia rysunek. Często przed jego zrobienie dodatkowo zabezpiecza się powierzchnię gumą arabską, tak by nie pozostawić po malowaniu niepotrzebnych zabrudzeń.
- Trawienie kamienia – etap trzeci, to preludium przed użyciem farby. Płaszczyznę wytrawia się kwasem azotowym z gumą arabską lub samą gumą tego typu, uprzednio matowiąc obraz talkiem i kalafonią. Po kilku minutach całość wytrawiającej mieszanki usuwa się suchą gazą.
- Usuwanie obrazu dokonuje się dopiero po całkowitym wyschnięciu kamienia. Przy pomocy terpentyny zdejmuje się i matuje obraz powstały z talku i kalafonii, zostawiając na kamieniu jedynie jego widmo. Terpentynę odparowuje się, nanosząc teraz specjalny roztwór asfaltu (do specjalistycznej impregnacji).
- Ostatnia część to naniesienie na wilgotne dzieło farby (zgodnie z zasadą farbę nakładało się zawsze na lekko wilgotną powierzchnię). Artyści zawsze wykonywali to wałkiem, pamiętając, że farbę przyjmą tylko zarysowane i nieco zatłuszczone fragmenty – reszta nie ulegnie pomalowaniu. Dodatkowo po naniesieniu farb ponownie należało powierzchnię wytrawić i wtedy dopiero można było przystąpić do próbnego wydruku.
Czym charakteryzuje się drukowanie litograficzne?
Główne rzeczy, jakimi charakteryzuje się drukowanie litograficzne to: jednobarwność obrazu, płaska forma druku, niższe koszty drukowania tekstów i tworzenia kolejnych odbitek oraz dość pracochłonny proces, który już po kilku próbach można było bardzo łatwo przyswoić.