Szpak zwyczajny, znany również jako szpak europejski (Sturnus vulgaris) to ptak z rodziny szpakowatych, który występuje w całej Europie, Azji i Afryce Północnej. Z racji swojego pięknego pióropusza i melodyjnego śpiewu jest często obserwowany i słyszany w miastach i na wsiach. Niestety, szpak zwyczajny jest zagrożony przez czynniki takie jak utrata siedlisk, polowania i nieodpowiednie praktyki rolnicze. Dlatego też konieczna jest ochrona tego gatunku, aby zapewnić mu przetrwanie w dzisiejszych warunkach.
Szpak zwyczajny — wygląd
Szpak zwyczajny jest średniej wielkości ptakiem, mierzącym około 20-23 cm długości i ważącym od 60 do 100 gramów. Ma charakterystyczne błyszczące pióra, które zmieniają kolor w zależności od kąta padania światła – od fioletowego po zielony. Na ogół ptak ten ma czarne upierzenie z białymi plamami, ale w okresie godowym samce przybierają bardziej intensywne, czerwone pióra na szyi i piersi.
Szpak ma długi, stożkowaty dziób i krótkie nogi. Jego skrzydła są ostro zakończone, co ułatwia mu szybki i zwinny lot. Podczas lotu widać jasne plamy na skrzydłach, a ogon jest zaokrąglony i średniej długości.
Charakterystyczne cechy: szpak zwyczajny ma zdolność do naśladowania różnych dźwięków i odgłosów. Znany jest z tego, że potrafi imitować głosy innych ptaków oraz dźwięki wydawane przez ludzi, jak dzwonienie telefonu czy szczekanie psa. Inną charakterystyczną cechą szpaków jest ich zwyczaj gromadzenia się w duże stada. Często można zobaczyć kilkadziesiąt szpaków, które przesiadują na drzewach lub trawnikach i wesoło się odgłaszają. Towarzyska natura szpaków sprawia, że lubią przebywać w pobliżu ludzi, co czyni je popularnymi ptakami wśród miłośników przyrody.
Występowanie szpaka zwyczajnego
Szpak zwyczajny występuje w Europie, Azji i Afryce Północnej. W Europie ptak ten żyje niemal wszędzie, z wyjątkiem północnej Skandynawii i wysokich gór. Szpaki przylatują na tereny Polski już w lutym, a ostatnie osobniki opuszczają kraj pod koniec października. Największe skupiska szpaków znajdują się w lasach liściastych, parkach i ogrodach, jednak coraz częściej można je spotkać także na terenach rolniczych, gdzie szukają pożywienia.
Wiosną i latem szpaki żyją w stadach liczących od kilku do kilkudziesięciu osobników. Zimą stada te mogą się zwiększyć do kilkuset ptaków. W stadach szpaki żyją w harmonii, ale tylko wtedy, gdy na terenie wystarczająco dużo pokarmu. W przypadku braku pożywienia szpaki mogą walczyć między sobą o jedzenie, co może skutkować spadkiem ich populacji. W diecie szpaków znajdują się zarówno owady, jak i owoce, jagody, a nawet mięso. Ptaki te potrafią wyszukiwać jedzenie w różnych miejscach, zarówno na ziemi, jak i na gałęziach drzew. Często zjadają też martwe zwierzęta, co pomaga utrzymać czystość w środowisku.
W Polsce szpak zwyczajny jest pod ochroną, jednak w niektórych krajach ptaki te są uważane za szkodniki, ponieważ często niszczą uprawy rolnicze. Warto jednak pamiętać, że szpaki odgrywają ważną rolę w ekosystemie, m.in. kontrolując populacje owadów szkodników.
Szpak zywczajny — biotop
Szpak zwyczajny zamieszkuje praktycznie każde środowisko. Jednak najczęściej można go spotkać na terenach otwartych, w tym na polach uprawnych, łąkach i pastwiskach. Szpaki można również znaleźć w parkach i ogrodach, gdzie poszukują pożywienia wśród trawników i krzewów.
Szpaki lubią rosnące w okolicy drzewa, w których mogą się ukryć przed drapieżnikami. Najczęściej wybierają gniazdowanie w dziuplach, szczelinach skalnych lub pod dachami budynków. Szpak zwyczajny jest ptakiem stadnym i często można go spotkać w dużych grupach, zwłaszcza jesienią i zimą.
Wpływ człowieka na biotop szpaka zwyczajnego
Człowiek ma znaczny wpływ na biotop szpaka zwyczajnego. W miastach ptaki te korzystają z pożywienia oferowanego przez ludzi, ale narażone są również na zagrożenia wynikające z działalności człowieka. Szpaki często zderzają się z samochodami lub latającymi w pobliżu budynków, co może prowadzić do ich śmierci.
Warto również pamiętać, że szpak zwyczajny jest gatunkiem migracyjnym, który zimą przemieszcza się na południe Europy, gdzie znajduje cieplejszy klimat i łatwiej dostępne pożywienie. Zmiany klimatyczne mogą mieć negatywny wpływ na migracje szpaków i wpłynąć na ich rozmieszczenie w Europie.
Czy szpak zwyczajny jest szkodnikiem?
Szpaki nie są uznawany za szkodniki. Wręcz przeciwnie, mają pozytywny wpływ na ekosystem, ponieważ żywią się głównie owadami, które są szkodnikami roślin. Dzięki temu pomagają kontrolować liczebność populacji szkodników w przyrodzie, co może być korzystne dla rolnictwa i ogrodnictwa.
Warto również zauważyć, że szpaki są chronione przez prawo, co oznacza, że ich zabijanie lub usuwanie gniazd bez zgody odpowiednich organów jest nielegalne. Ochrona ta jest uzasadniona ze względu na pozytywny wpływ szpaków na ekosystemy oraz na to, że szpaki są często ważnym elementem krajobrazu kulturowego, zwłaszcza w Europie.
Śpiew szpaka zwyczajnego
Charakterystyczną cechą szpaka jest jego zdolność do naśladowania dźwięków, w tym ludzkich mowy. Jednak to, co wyróżnia szpaka najbardziej, to jego wyjątkowy śpiew.
Śpiew szpaka jest niezwykle złożony i różnorodny. Może on składać się z ponad 100 różnych dźwięków, które ptak wypuszcza w szybkim tempie i często łączy w skomplikowane frazy. Szpak potrafi również naśladować dźwięki innych ptaków i zwierząt, a nawet dźwięki z otoczenia, takie jak dzwonki, syreny czy dzwonki do drzwi.
Jednym z najważniejszych elementów śpiewu szpaka jest tzw. „eksplozja dźwiękowa”, czyli szybki i głośny dźwięk, który ptak wypuszcza na początku swojego śpiewu. Następnie szpak łączy różne dźwięki w skomplikowane frazy, które mogą trwać od kilku sekund do kilku minut. W trakcie śpiewu ptak wykorzystuje różne techniki, takie jak tryle, zawieszki, szybkie powtórzenia dźwięków czy wydłużanie ich czasu trwania.
Badania naukowe wykazały, że śpiew szpaka jest nie tylko wyjątkowo złożony, ale również bardzo precyzyjny. Ptaki te posługują się różnymi skalami muzycznymi, a ich śpiew jest zwykle zgodny z tonacją utworów muzycznych. Co więcej, szpaki potrafią dostosować swoje śpiewy do otoczenia i innych ptaków w swoim sąsiedztwie.
Śpiew szpaka pełni wiele różnych funkcji. Samce wykorzystują go do wabienia samic oraz do oznaczania swojego terytorium. Ptaki te również naśladują dźwięki innych ptaków, aby zyskać ich zaufanie i ukryć swoją obecność, co może być szczególnie ważne podczas polowania na jaja lub młode innych ptaków.
Szpak zwyczajny — lęgi
Szpaki zaczynają swoje lęgi zwykle w marcu, kiedy to samce przylatują na tereny lęgowe, które wyznaczają sobie na wiosnę. Ponieważ są ptakami terytorialnymi, to w obrębie swojego terytorium bronią się przed innymi ptakami, a zwłaszcza przed innymi samcami szpaków.
Po zajęciu terytorium samiec szpaka zaczyna szukać partnerki. Samica szpaka jest wybierana w zależności od wielu czynników, m.in. od tego, jak dobrze będzie pasowała do terytorium i jakie będzie miała zdolności rozrodu. Po wyborze samicy samiec zaczyna ją zalotywać, prezentując swoje umiejętności wokalne i lotnicze.
Gniazdo szpaków to jedno z bardziej charakterystycznych gniazd ptasich. Jest ono zbudowane z gałęzi, traw, liści i innych materiałów, które szpak znajdzie w okolicy. Samica szpaka składa zwykle od 4 do 6 jaj, które wysiaduje przez około 13 dni. W tym czasie samiec szpaka zapewnia swojej partnerce pokarm oraz broni terytorium przed innymi ptakami.
Młode szpaki opuszczają gniazdo po około 20-23 dniach od wyklucia. Są wtedy już samodzielne i zdolne do lotu. Samiec szpaka i samica zajmują się swoim potomstwem jeszcze przez pewien czas po opuszczeniu gniazda. Młode szpaki pozostają w pobliżu terytorium rodziców przez około 2-3 tygodnie po opuszczeniu gniazda, a potem zaczynają szukać swojego własnego terytorium.
Warto zwrócić uwagę na ciekawe zachowania szpaków w okresie lęgowym. Otóż szpaki są ptakami bardzo społecznymi, dlatego też często gnieżdżą się w koloniach. Poza tym szpaki lubią „okradać” gniazda innych ptaków, zwłaszcza jerzyków i jaskółek. Innym interesującym zachowaniem szpaków jest tzw. taniec godowy, którym samce szpaków starają się przyciągnąć uwagę samic. Polega on na unoszeniu skrzydeł, odstawianiu ogona i kręceniu się wokół samicy. Jest to widowiskowe zachowanie, które często przyciąga uwagę ludzi.
W Polsce szpak zwyczajny jest ptakiem bardzo licznie występującym i zwykle nie ma problemów z jego populacją. Niestety jednak w innych częściach Europy szpaki są na wyginięciu, zwłaszcza w Wielkiej Brytanii, gdzie ich populacja spadła o 66% w ciągu ostatnich 50 lat.
Budki lęgowe dla szpaków
Budka lęgowa to idealne miejsce dla szpaka zwyczajnego, aby złożyć jaja i wychować pisklęta. Powinny być umieszczone na wysokości 2-3 metrów nad ziemią i mieć otwór o średnicy 4-5 cm. Wewnątrz budki należy umieścić gniazdo z naturalnych materiałów, takich jak trawa, liście, pióra i mech. Szpaki zwykle budują swoje gniazda w maju, ale można je umieścić w ogrodzie już wcześniej, aby ptaki mogły je wcześniej zauważyć i zdecydować się na jego zamieszkanie.
Szpak zwyczajny — ochrona gatunkowa
Największym zagrożeniem dla populacji szpakóW jest utrata siedlisk. W miastach i wsiach, gdzie ptak ten często występuje, budowanie nowych domów i innych budynków oraz wycinanie drzew i krzewów sprawiają, że zanikają miejsca, gdzie szpak może żyć i gniazdować. Ponadto zachodzące zmiany klimatyczne mocno wpływają na dostępność pożywienia i siedlisk dla tego gatunku.
Kolejnym zagrożeniem są nieodpowiednie praktyki rolnicze. Używanie pestycydów i nawozów chemicznych może zaburzać ekosystemy, w których żyją szpaki, a także wpływać na dostępność pożywienia.
Aby chronić szpaka zwyczajnego, należy podjąć działania mające na celu ochronę jego siedlisk. W miastach i wsiach należy zachować jak najwięcej drzew i krzewów, a także utrzymywać parki i ogrody miejskie w taki sposób, aby stanowiły dogodne środowisko dla ptaków. W obszarach wiejskich należy prowadzić rolnictwo zgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju, unikając stosowania chemikaliów i zapewniając dostępność pożywienia dla ptaków.
Migracje szpaków
Szpaki zwyczajne są ptakami osiadłymi, ale wiele populacji z północnej Europy i Rosji migruje na południe w poszukiwaniu lepszych warunków pokarmowych i klimatycznych. Migracja ta zazwyczaj odbywa się na jesieni i wiosną, kiedy ptaki przekraczają setki, a nawet tysiące kilometrów, aby dotrzeć do swojego celu.
Podczas migracji szpaki wykorzystują różne sposoby orientacji w terenie. Naukowcy są zgodni, że najważniejszym z nich jest wzrokowy system orientacji, który pozwala ptakom na wykorzystanie krajobrazu i ułożenia gwiazd do określenia kierunku lotu. Istnieją również dowody na to, że szpaki korzystają z polaryzacji światła oraz magnetyzmu Ziemi jako dodatkowych sposobów orientacji.
Podczas migracji szpaki tworzą duże stada, które mogą składać się z setek lub nawet tysięcy ptaków. Te stada poruszają się zwykle za dnia lub nocą, z przerwami na odpoczynek i poszukiwanie pokarmu. Podczas dnia szpaki korzystają z powietrznych prądów, które umożliwiają im oszczędzanie energii podczas lotu, a nocą wykorzystują gwiazdy i inne sposoby orientacji, aby utrzymać kierunek.
Migracje szpaków stanowią jedną z atrakcji turystycznych na całym świecie. Wielu ludzi przyjeżdża na tereny, gdzie można obserwować szpaki podczas ich migracji, aby podziwiać ich niesamowite umiejętności lotnicze i słuchać ich pięknych śpiewów.
